امام علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب علیهم السلام، مشهور به امام سجاد و زین العابدین (۳۸- ۹۵ق)، به مدت ۳۴ سال امامت شیعیان را بر عهده داشت. امام سجاد(ع) در واقعه کربلا حضور داشت؛ ولی به علت بیماری، در جنگ شرکت نکرد. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین(ع) او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند. خطبه امام سجاد در شام باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شد.
واقعه حره، نهضت توابین و قیام مختار در زمان امام سجاد(ع) روی داد. مجموعه ادعیه و مناجات‌های امام سجاد(ع) در کتاب صحیفه سجادیه گرد آمده است.
بنابر روایات شیعه، امام سجاد(ع) به دستور ولید بن عبد الملک با سمّ به شهادت رسید. مدفن وی در قبرستان بقیع کنار قبر امام حسن مجتبی(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) است.
بزرگان اهل سنت همواره امام سجاد (ع) را مورد مدح و ستایش قرار داده اند:
1️⃣ عبداللّه بن عباس (م 68 ه.): وقتی که امام را می دید، چنین می گفت: «مرحباً بالحبیب ابن حبیب.»
2️⃣سعید بن مسیّب (م 93 ه.): «ما رأیتُ قطّ افضل من علیّ بن الحسین، ما رأیتُه ضاحکاً یوماً قطّ»23 در جای دیگر می گوید: «ما رأیتُ اورع منه».
3️⃣ نافع بن جُبیر (م 99 ه.): «کان علیّ بن الحسین رجلاً له فضل فی الدّین»25 و در جای دیگر خطاب به امام سجّاد علیه السلام می گوید: «انت سیّد النّاس و افضلهم».
4️⃣عمر بن عبدالعزیز (م 101 ه.) بعد از رحلت امام، چنین گفت: «ذهب سراج الدّنیا و جمال الدّنیا و زین العابدین».
5️⃣طاووس (م 106 ه..): «رجل صالح من اهل بیت الخیر»، «رجال صالح من اهل بیت النّبوّة» و «رجل صالح من اهل بیت طیّب».
6️⃣ابوفراس فرزدق (م 110 ه.): او قصیده معروفی در وصف امام سجاد علیه السلام سرود:
هذا الذی تعرف البطحاء و طأته و البیت یعرفه و الحلّ و الحرم
هذا ابن خیر عباد اللّه کلّهم هذا التّقیّ النّقیّ الّطاهر العَلَم
7️⃣ابن شهاب زُهری (م 123 یا 124 ه .): در مقاطع گوناگون از آن حضرت به بزرگی یاد می کند؛ از جمله: «لم اُدرِک من اهل البیت افضل من علیّ بن الحسین»، «ما رأیت قرشیّاً افضل من علیّ بن الحسین.»، «کان اکثر مجالستی مع علیّ بن الحسین و ما رأیت احداً کان افقه منه»، «کان علیّ بن الحسین من افضل اهل بیته و احسنهم طاعة»،«مارأیت قرشیّاً افضل منه ولا افقه»، «ما رأیت قرشیّاً اورع منه ولا افضل»، «ما رأیت قطّ افضل من علیّ بن الحسین»، «ما رأیت هاشمیّاً اعبد منه»، «ما رأیت هاشمیّاً افضل من علیّ بن الحسین» و «علیّ بن الحسین اعظم الناس علیّ منّةً».
8️⃣زید بن اسلم (م 136 ه.): «ما رأیت فیهم مثل علیّ بن الحسین».
9️⃣ابو حازم مدنی (م 140 ه.): «ما رأیت هاشمیّاً افضل من علیّ بن الحسین»42 «ما رأیتُ هاشمیّاً افقه من علیّ بن الحسین».
🔟یحیی بن سعید (م 143 ه.) نیز ایشان را یکی از فقهای بنام مدینه می دانست و درباره آن حضرت می گفت: «افضل هاشمیّاً رأیته بالمدینه»، «ما رأیت هاشمیّاً قطّ افضل منه» و «کان افضل هاشمیّاً ادرکته».
1️⃣1️⃣مالک بن انس (م 179 ه.): «انَّ علیّ بن الحسین کان من اهل الفضل»48 و در جای دیگر می گوید: «لم یکن فی اهل بیت رسول اللّه مثله و هو ابن اَمَة».
2️⃣1️⃣محمد بن عمر واقدی (م 207 ه.): «کان من اورع النّاس و اعبدهم و اتقاهم للّه عزّوجلّ».
3️⃣1️⃣ عتبی (228 ق.) «کان علیّ بن الحسین افضل بنی هاشم».
4️⃣1️⃣علی بن مدینی (م 230 ه.): «یکی از اتقیا، پرهیزکاران و پارسایان، علی بن الحسین است.»
5️⃣1️⃣محمد بن سعد بصری (م 230 ه.): «و کان علیّ بن الحسین ثقة مأموناً کثیر الحدیث عالیاً رفیعاً ورعاً».
6️⃣1️⃣ابوبکر بن برقی (م 249 ه.): «نسل الحسین کلّه مِنْ قِبَلِ ابنه علیّ الاصغر و کان افضل اهل زمانه...ما رأیت هاشمیّاً افضل منه».
7️⃣1️⃣عجلی (م 261 ه.) «علیّ بن الحسین مدنیٌّ تابعیٌّ ثقةٌ و کان رجلاً صالحاً».
8️⃣1️⃣ ابن قتیبه دینوری (م 276 ه.): «و کان خیّراً فاضلاً».
9️⃣1️⃣ابن واضح یعقوبی (م 284 ه.): «کان افضل النّاس و اشدّهم عبادةً و کان یسمّی زین العابدین و یسمّی ایضاً ذا الثّفنات لما کان فی وجهه من اثر السّجود و کان یصلّی فی الیوم و اللیلة الف رکعة و لمّا غسل وجد علی کتفیه جُلَب کجُلبِ البعیر فقیل لأهله ما هذه الآثار؟ قالوا من حمله للطعام فی اللیل یدور به علی منازل الفقراء».
0️⃣2️⃣ابن عبد ربّه اندلسی (م 327 ه.): «علیّ بن الحسین کان من افضل بنی هاشم» و در جای دیگر، امام را به فقاهت و دانش و پرهیزکاری متّصف می کند.
