حدیث غدیر در احادیث مسلسلات

در علم حدیث شناسی، حدیث مسلسل به حدیثی گفته می شود که هر یک از راویان سند حدیث، دارای صفت یا حالت مشترکی باشند مانند اینکه نام چند تن از راویان یک حدیث، محمد یا ابراهیم باشد. برای نمونه می توان به حدیث معروف امام حسن مجتبی علیه السلام اشاره کرد: ان احسن الحسن الخلق الحسن. در برخی اسناد این حدیث، هفت راوی که با نام حسن هستند، وجود دارند:

أنبأنا أبو علی الحسن بن یحیى بن محمد بن یحیى بن دنیویه الخراشی حدثنا أبو الحسن علی بن الحسن الصوفی النیسابوری بهراة حدثنی عبد الرحمن بن محمد بن الحسن الحافظ بسمرقند حدثنا أحمد بن موسى أبو الحسن حدثنا الحسن بن محمد حدثنا الحسن بن المثنى العنبری حدثنا الحسن بن ذکوان حدثنا الحسن بن دینار عن الحسن بن أبی الحسن البصری عن الحسن بن علی رضی الله عنهما قال قال رسول الله صلى الله علیه [و آله] وسلم: إن أحسن الحسن الخلق الحسن.

 

حدیث غدیر نیز به جهت کثرت طرقی که برای آن وجود دارد، دارای این ویژگی است و با دو طریق مسلسل نقل شده است:

 

اول) مسلسل أبان:
در این سند، سه راوی به نام أبان، فقط در یکی از اسناد حدیث غدیر وجود دارند:

حدثنا أبان بن محمد الکوفی عن أبان بن عثمان الأحمر عن أبان بن تغلب عن أبی اسحاق عن عمرو بن ذی مر عن علی عن النبی صلى الله علیه [و آله] وسلم قال من کنت مولاه فعلی مولاه.

 

دوم) مسلسل فواطم:
در این سند، شش راوی با نام فاطمه، حدیث غدیر را از یکدیگر نقل کرده اند:

حدثتنا فاطمة بنت علی بن موسى الرضی حدثتنی فاطمة وزینب وأم کلثوم بنات موسى بن جعفر قلن حدثتنا فاطمة بنت جعفر بن محمد الصادق قالت حدثتنی فاطمة بنت محمد بن علی حدثتنی فاطمة بنت علی بن الحسین حدثتنی فاطمة وسکینة ابنتا الحسین بن علی عن أم کلثوم بنت فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه [و آله] وسلم عن فاطمة بنت رسول الله صلى الله علیه [و آله] وسلم قالت (أنسیتم قول رسول الله صلى الله علیه [و آله] وسلم یوم غدیر خم من کنت مولاه فعلی مولاه وقوله علیه السلام لعلی أنت منی بمنزلة هارون من موسى علیهما السلام) متفق علیه.

 

 البته این حدیث از جهت دیگری نیز مسلسل محسوب می شود؛ زیرا پنج تن از فواطم راوی این حدیث، از عمه خود حدیث نقل کرده اند.

آیا در غدیر خم که آخر اسفند بوده، هوا گرم بوده؟

از شبهاتی که منکران غدیر مطرح میکنند، این است که با تبدیل تاریخ روز غدیر خم (۱۰ذی الحجه سال ۱۰هجری)، به دست می آید که این روز در آخرین روزهای ماه اسفند اتفاق افتاده و هوا داغ و سوزان نبوده، در نتیجه هر چه درباره آن گفته میشود دروغ است!

در پاسخ میگوییم:
اولا: دلالت معنای حدیث غدیر بر ولایت و سرپرستی امیرالمؤمنین علیه السلام، هیچ ارتباطی با گرما یا سرمای هوا ندارد. حتی اگر در این روز برف هم می بارید، بازهم مولی به معنای سرپرستی و اولویت است.

ثانیا: اقلیم جغرافیایی منطقه حجاز، گرم و خشک است و عموم ماه های سال، گرمای هوا در آنجا قابل مقایسه با دیگر مناطق نیست. با یک ارزیابی بیشینه دمای هوا در ۱۰ سال گذشته، به خوبی فهمیده میشود که در ماه مارس (حدودا برابر با ۱۰ اسفند تا ۱۲ فروردین) دمای هوا بین ۳۴ تا ۴۲ درجه در نوسان بوده است. (تصویر دوم)

ثالثا: منابع اهل سنت به گرمای طاقت فرسای روز غدیر خم اعتراف کرده اند. زید بن ارقم که از راویان ماجرای غدیر خم است، این روز را اینگونه توصیف کرده است:
خرجنا مع رسول الله(ص) حتی انتهینا الی غدیر خم فامر بروح فکسح فی یوم ما اتی علینا یوم کان اشد حرا منه...

با رسول خدا (ص) [از مکه] خارج شدیم، در روزی که تاکنون گرم‌تر از آنروز بر ما نگذشته بود، به غدیر خم رسیدیم طبق دستور آن حضرت خار و خاشاک آنجا را برداشتیم...

المستدرک علی الصحیحین حاکم نیشابوری، ج ۳ ص ۶۱۳.

این حدیث را حاکم نیشابوری نقل کرده و ذهبی آن را تصحیح کرده است. افراد دیگری مانند احمد بن حنبل، طبرانی، ابن مغازلی، خطیب بغدادی، تفتازانی و غیره نظیر این سخن را نقل کرده اند.

رابعا: در صحاح سته، گرمای هوا در فصول مشابه نقل شده است. برای نمونه ابی الدرداء در روایتی نقل کرده:

خرجنا مع رسول الله(ص) فی شهر رمضان فی حر شدید حتی ان کان احدنا لیضع یده علی رأسه من شدة الحرّ...

با رسول خدا(ص) خارج شدیم در ماه رمضان در گرمای شدیدی که هر یک از ما از شدت گرما دستش را روی سرش گذاشته بود...

صحیح مسلم، ج ۳ ص ۱۴۵؛ صحیح بخاری، ج ۲ ص ۲۳۸.

با توجه به اینکه ابی الدرداء در سال دوم ایمان آورده، با تبدیل تاریخ ماه رمضان سال دوم تا دهم، این ماه رمضان در حدود روزهای ۱۰ فروردین تا ۱۰ آذر واقع شده است که عموما در مناطق دیگر مانند ایران، هوا سرد و حتی بارانی یا برفی است. اما ابی الدرداء سخن از گرمای هوای شدید سخن به میان آورده است.

بنابراین گرمای هوای روز غدیر، هیچ استبعادی ندارد.