فرآیند شکل‌گیری دعاوی باطل مهدویت

یکی از علمای اهل سنت که ادعای مهدویت برای یکی از حاکمان کرد، مرتضی زَبیدی (1145-1205ق) بود. محمد بن محمد بن محمد بن عبدالرزاق حسینى زبیدى حنفی ملقب به مرتضى، در شهر بلکرام در ایالت اوتار برادیش هند به دنیا آمد. در کودکی با خانواده به یمن رفت و آنجا بزرگ شد. سپس برای تحصیل علم به حجاز رفت و در نهایت در مصر ساکن شد و همانجا از دنیا رفت. 

او در میان مردم دارای جایگاه ویژه ای شد به گونه ای که اهل مغرب اعتقاد داشتند کسی که به حج برود و نزد زبیدی نرود، حج او کامل نیست!
او دارای تألیفات متعددی است که شناخته شده ترین آنها کتاب «تاج العروس» در لغت است. او به زبان فارسی، ترکی نیز مسلط بود.

 در میان رویدادهای زندگی زبیدی، دو واقعه قابل توجه است:

1️⃣ عشق به زُبیده: زَبیدی در یمن با دختر ذوالفقار دمیاطی به نام «زُبیده» ازدواج کرد. او همسر خود را بسیار دوست می داشت. ولی همسر او در سال 1196ق در شام از دنیا رفت. اما عشق به زُبیده حتی پس از مرگ در دل زبیدی باقی ماند. او در سوگ همسر خود بسیار گریست و دستور داد برای قبر او که در جوار مرقد حضرت رقیه (س) بود، بارگاهی بسازند و با پرده و چراغ آنجا را زینت دهند و از مردم پذیرایی کنند. او در کنار قبر همسرش، قبری خرید و آنجا بیتوته میکرد و تا مدتها از فراق زبیده می گریست و وصیت کرد که او را در آنجا دفن کنند.

2️⃣ ادعای مهدویت برای احمد پاشا: احمد پاشا جزار (1135-1219ق) که به احمد بوسنیایی معروف است حاکم منطقه لبنان و فلسطین از امرای دولت عثمانی بود. وی بیش از سی سال بر سواحل شام حکومت کرد و با شیعیان سر ستیز داشت و بسیاری از عالمان شیعه را کشت یا تبعید کرد. سید محسن امین در اعیان الشیعه نمونه‌های بسیاری از جنایات وی را یاد کرده‌ است.

احمد پاشا مبارزاتی با فرانسوی ها داشت و برای بازپس گیری مناطق اسلامی تلاش کرد. این اقدامات اصلاحی احمد پاشا، باعث شد که زبیدی درباره او ادعای مهدویت کند. زبیدی رساله ای برای احمد پاشا نوشت و در آن بشارت داد که او همان مهدی منتظر است. احمد پاشا با پذیرش این ادعا، به ترویج آن پرداخت. او از دیدن آن رساله خیلی خوشحال شد و آن را در جای معینی قرار داد و به اطرافیان نشان می داد؛ هر کسی آن را می پذیرفت، او را گرامی می داشت و هر کسی انکار می کرد، او را از خود دور می نمود. 

بدین ترتیب، وجود زمینه های رفتاری در احمد پاشا و ادعایی که از سوی زبیدی مطرح شد، یکی از مدعیان مهدویت را به وجود آورد.
 

مدعیان مهدویت در طول تاریخ

 

مهدویت به معنای آمدن منجی در آخرالزمان از باورهای مشترک مسلمانان و دیگر ادیان الهی است. شیعیان معتقدند موعود، مهدی(ع) فرزند امام حسن عسکری(ع) است که در غیبت به سر می‌برد. با این حال افراد بسیاری ادعای مهدویت نموده‌اند.

🖌مدعیان مهدویت یا مُتَمَهدیان و یا مدعیان دروغین به افرادی گفته می‌شود که خود را به عنوان مهدی موعود معرفی کرده‌اند یا اینکه خودشان ادعایی نداشته‌اند اما دیگران آنها را مهدی می‌پنداشتند.

🛑 افرادی که خود مدعی مهدویت بوده‌اند:

👈 عبیدالله المهدی: در سال ۲۹۷ق به عنوان مهدی از افریقا قیام کرد و دولت فاطمیان را تشکیل داد که پس از ۲۷۰ سال منقرض گردید. او برای رسیدن به خلافت خود را مهدی خواند.

👈غلام‌احمد قادیانی: در سال ۱۸۲۶م از پنجاب هندوستان قیام کرد و ضمن ادعای مهدویت و سپس نبوت با سیک‌های آنجا جنگید و فرقه قادیانی را تشکیل داد.

👈سید علی‌محمد باب (زاده ۱۲۳۵ق): مؤسس آیین بابیت، او نخست ادعای بابیت کرد، سپس خود را باب مهدی منتظر معرفی نمود و پس از آن ادعای مهدویت و نبوت نمود. او در سال ۱۲۶۶ش در تبریز اعدام شد.

👈مهدی سودانی: محمد احمد بن عبدالله از رهبران ضد استعمار سودان (۱۳۰۷-۱۲۶۴ق) بود. او پس از تصرف خارطوم پایتخت سودان، ادعای مهدویت کرد. او در سال ۱۸۸۵م (۴ رمضان ۱۳۰۲ق) بر اثر بیماری از دنیا رفت و جسدش را در منزلش دفن کردند که بعدها به قبة‌‌المهدی مشهور شد.

👈مهدی هرغی: محمد بن عبدالله بن تومرت علوی حسنی (۴۸۵-۵۸۰ق) بود که در جبال مراکش سکونت داشت، در سال ۴۹۷ق با نام مهدی قیام کرد و بر اسپانیا تسلط یافت و سلسله موحدین را بنا نهاد.

🛑افرادی که دیگران آنها را مهدی می‌خواندند:

👈محمد بن حنفیه: گفته شده فرقه کیسانیه پس از مرگ محمد حنفیه فرزند امام علی(ع) ادعا کردند که او نمرده‏ است و مهدی است.

👈محمد بن عبداللّه محض: معروف به نفس زکیه در سال۱۴۵ق از مدینه قیام کرد و با نقشه منصور دوانیقی کشته شد. برخی ادعا کردند که او در کوه حاجر در منطقه نجد در غیبت به سرمی‌برد و او مهدی موعود است و در آینده ظهور خواهد کرد.

👈محمد بن عبدالله: فرزند منصور دوانیقی که منصور از روی رقابت با نفس زکیه، مردم را به مهدویت او دعوت می‌کرد.

👈عمر بن عبدالعزیز: سعید بن مسیب قائل به مهدویت او شد.

👈محمد بن قاسم بن عمر بن علی بن حسین: (درگذشت ۲۱۹ق) در دوره معتصم در طالقان قیام کرد و کشته شد. پیروان او درباره وی ادعای مهدویت کردند و مدعی شدند او نمرده و در آینده ظهور خواهد کرد.

👈محمد بن علی الهادی (ع): گروهی از شیعیان ادعای مهدویت درباره برادر امام حسن عسکری(ع) نموده و معتقد شدند او امام قائم است.

👈عبدالله بن معاویه: عبدالله در سال۱۲۷ق علیه حاکم کوفه قیام کرد و بر برخی از شهرهای ایران نظیر فارس، اصفهان و ری مسلط شد. او در سال ۱۳۰ق در زندان ابومسلم کشته شد. پس از کشته‌شدن او برخی وی را مهدی دانسته و مدعی شدند او زنده است و در کوه‌‎های اصفهان بسر می‌برد و در آینده ظهور می‌کند.

👈یحیی بن عمر: از نسل زید بن علی که در ایام مستعین بالله خلیفه عباسی سال ۲۵۹ق در کوفه قیام کرد، پس او را کشتند و سرش را از تن جدا نمودند. بعضی از جارودیه قائل به مهدویت او بودند.

👈موسی بن طلحه بن عبدالله: در زمان مختار بن ابی‌عبید در بصره قیام کرد و عده‌ای به عنوان مهدویت به او گرویدند.

👈الناصر لدین الله: از خلفای عباسی و متولد حدود سال ۵۵۰ق بود، سبط ابن تعاویذی در اشعاری وی را به‌عنوان مهدی منتظر ستوده است.

👈اسحاق سبتی: در دوران سلطنت سلطان‌محمد چهارم از سلاطین عثمانی در سال ۹۸۶ق به نام مهدویت قیام کرد.

👈سید احمد بریلوی: (زاده ۱۲۲۴ق) مشهور به مهدی وهابی: او در هند به تبلیغ وهابیت مشغول شد و به عنوان یکی از اولاد امام حسن مجتبی (امام دوم شیعیان) خود را معرفی نمود سپس علیه هندوها و سیک‌های پنجاب هند اعلام جنگ نمود و با برافروخته شدن آتش جنگ، کشته شد.

♨️نکته قابل توجه اینکه ادعای مهدویت از سوی افراد در دوره‌های مختلف، بیانگر اصالت اندیشه مهدویت در اسلام است.
 

پیوند عمیق شب قدر با ضرورت وجود امام در همه زمانها

بر اساس آیه قرآن و روایات متعدد، شب قدر، شب نزول ملائکه و قرآن است. در این شب، ملائکه نازل می شوند و تقدیر سالیانه انسانها را تثبیت می کنند.
یکی از بزرگترین برکات شب قدر، ایجاد پیوند عمیق میان بندگان با امام است؛ زیرا نزول ملائکه جز در ظرف وجودی امام معصوم امکان ندارد. به همین دلیل، تأمل در چگونگی این شب، ما را به ضرورت وجود امام در همه زمانها رهنمون می سازد:
امام باقر(ع) می فرماید:
ای گروه شیعیان! با سوره إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ برهان آورید تا پیروز شوید. به خدا قسم! که این سوره پس از پیامبر اکرم(ص) دلیل خدای بزرگ بر مردم است و آن سوره از امتیازات دین شماست و نهایت دانش ما.
 اصول کافی، ج ۱ ص ۲۴۹.

 علت اصلی اهمیت شب قدر را می توان در سوره قدر جستجو کرد. در آیه تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها فعل تنزل فعل مضارع است و دلالت بر استمرار و دوام میکند، یعنی نزول ملائکه درهر زمانی است نه فقط زمان نبی اکرم(ص) وظهور اهل‌بیت(ع) وتا قیامت نزول ملائکه ادامه خواهد داشت. ونزول ملائکه فقط برحجت الهی و ولی مطلق زمان امکان پذیر است که اعمال خلق الله را به محضر امام برساند که حضرت تایید کنند:
امام جواد(ع) از امیرالمؤمنین علی(ع) روایت میکند که شب قدر در هر سال هست، و در آن شب امر یک سال نازل مى شود براى آن والیانى است بعد از رسول خدا(ص). ابن عباس مى گوید عرض کردم: آنان چه کسانى هستند؟ حضرت فرمود: من و یازده نفر از صلب من که همگى امام و محدثند.
بحار الانوار، ج ۹۴ ص ۱۵.

این رویداد در زمان حضور ائمه(ع) اتفاق می افتاده است: به امام باقر(ع) عرض شد: «آیا شب قدر را می‌شناسید»؟ فرمود: «چگونه نشناسم درحالی که فرشتگان گرد ما می‌چرخند.
بحار الانوار، ج ۹۴ ص ۱۴.

در نتیجه می توان گفت که شب قدر، شبی است که بیانگر وجود امام زمان(عج) است:
امام صادق(ع) درباره نزول ملائکه در شب قدر می فرماید:
[در آن شب] فرشتگان و روح القدس بر امام زمان(ع) فرود می‌آیند تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ و هر آنچه [از مقدّرات یک ساله] نوشته‌اند را به امام(ع) تحویل می‌دهند؛ و خداوند این امور را [در ابتدا] به رسول خدا(ص)، سپس به امیرمؤمنان(ع) و سپس به ترتیب به هریک از امامان(ع) تحویل می‌دهد تا اینکه در نهایت، آن‌ها به امام زمان(عج) تحویل می‌دهند.
 تفسیر القمی، ج ۲ ص ۴۳۱.