بعثت رسول خدا (ص)؛ بعثت اخلاق و انسانیت

قرآن مجید یکی از اهداف بعثت حضرت محمد (ص) را کامل کردن مکارم اخلاق معرفی کرده است. با مراجعه به سیره پیامبر اکرم (ص) شاهد فضائل اخلاقی فراوانی هستیم که برای همه جوامع بشری آموزنده است. در این فرسته به دو ماجرا درباره اخلاق پیامبر (ص) اشاره می کنیم که شیوه مواجهه با افراد دیگر و حتی حیوانات را آموزش می دهد.

 

1️⃣پوزش طلبی و جبران ناراحتی
عبد الله بن أبی حَدرَد أسلمی می گوید: روزی سوار بر شتر از راهی عبور می کرم که پیامبر خدا (ص) را دیدم که از آن مسیر می گذشتند، ناگهان شتر من به شتر پیامبر برخورد کرد. پیامبر فریاد زد و پای ایشان آسیب دید و با چوب‌دستی خود پای مرا از خود دور کرد.  ترسیدم و گمان کرد اکنون عذاب نازل می شود. از آنجا عبور کردم و نزد دوستانم رفتم. آنها گفتند پیامبر به دنبالت فرستاده بود. با خود گفتم همان که فکر می کردم! ولی اجابت نکردم. دوباره شخص دیگری از قریش به دنبال من آمد. با او نزد پیامبر رفتم. خیلی می ترسیدم. وقتی نزد رسول الله (ص) رسیدم، حضرت لبخند می زد و فرمود: دیروز تو را با چوب‌دستی اذیت کردم. این تکه از گوشت گوسفند را در ازای آن بگیر. آن را گرفتم و دیدم [گوشت بسیار ارزشمندی است].
واقدی، المغازی، بیروت، دار الاعلمی، 1989م؛ ج 3 ص 940.

 

2️⃣ مهربانی در حق حیوانات
هنگام عزیمت سپاه اسلام برای فتح مکه، رسول الله (ص) در مسیر، سگی ماده را دیدند که عوعو می کرد و به توله هایش شیر می داد. حضرت به یکی از اصحابشان (جُعَیل بن سُراقه) دستور دادند تا از اسب پیاده شود و مانند سپر در برابر آن سگ بنشیند تا عبور جمعیت باعث ترس سگ و توله هایش نشود و کسی از سپاهیان نیز آزاری به آنان نرساند.
واقدی، المغازی، بیروت، دار الاعلمی، 1989م؛ ج 2 ص 804.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ، وَآلِ مُحَمَّدٍ، کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ، وآلِ إِبْرَاهِیمَ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ، وَبَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ، وَآلِ مُحَمَّدٍ، کَمَا بَارَکْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ، وَآلِ إِبْرَاهِیمَ، إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ

اصول اخلاقی در سیره اجتماعی پیامبر(ص)؛ نیاز جامعه امروز

 

رسول چگینی پژوهشگر بنیاد بین‌المللی امامت در گفت‌وگو با ایسنا، در رابطه با لزوم نمود اخلاق اجتماعی پیامبر (ص) در جامعه، عنوان کرد: باید به این نکته دقت کنیم که طبق روایت مشهوری که عامه و خاصه نقل کرده‌اند، یکی از اهداف بعثت پیامبر (ص)، کامل کردن مکارم اخلاقی بوده است: «إنما بُعِثْتُ لأُتَمِّمَ مکارمَ الاخلاق» یا به نقل دیگری «إنما بُعِثْتُ لأُتَمِّمَ صالح الاخلاق»؛ یعنی هدف از بعثت، کامل کردن اخلاق صالح بوده است؛ بنابراین، اخلاق سهم زیادی در تعالیم نبوی (ص) دارد.

این کارشناس مذهبی با بیان اینکه منبع اخلاق رسول‌الله (ص) قرآن مجید است، گفت: در روایتی از همسر پیامبر (ص) پرسیده شد که اخلاق رسول‌الله (ص) چگونه بود؟ او پاسخ داد: «کان خُلقه القرآن»؛ (اخلاق پیامبر قرآن بود).

وی افزود: مطابقت اخلاق نبوی (ص) با قرآن از این جهت اهمیت دارد که قرآن، مدرسه ادب و اخلاق است، رسول خدا (ص) درباره قرآن فرمودند: «اِنَّ هذَا القُرآنَ مَأدَبَةُ اللهِ فَتَعَلَّموا مَأدَبَتَهُ مَا استَطَعتُم.»؛ (این قرآن ادبستان خداوند است پس تا آنجا که می‌توانید از این ادبستان بیاموزید).

چگینی تاکید کرد: با نگاهی به سیره پیامبر (ص)، شاهد نمایان شدن مصادیق فراوانی از اخلاق اسلامی و قرآنی هستیم که لازم است آن را به عنوان الگویی پسندیده برای جوامع امروزی معرفی کنیم.

اخلاق پیامبر (ص) با مخالفان فکری و رفتاری ایشان است

وی با بیان اینکه با توجه به اینکه ابعاد اخلاقی پیامبر (ص) بسیار گسترده است، فقط به گوشه‌ای از این رفتارهای قرآنی که شاید امروز برای جامعه ما کارکرد بیشتری داشته باشد، اشاره می‌کنیم، اضافه کرد: اینکه رسول خدا (ص) چگونه با غیر همفکران خود رفتار کردند، برای ما بسیار مهم است تا ما نیز بدانیم چگونه با مخالفان و افراد غیرهمسوی خود رفتار کنیم.

بخشش و بزرگواری

چگینی تصریح کرد: عفو و بخشش از مهمترین رویکردهای پیامبر (ص) در مواجهه با مخالفان بوده است؛ حضرت چون به فکر ترویج توحید و یکتاپرستی بودند، هیچگونه حب و بغض شخصی را در این مسیر اعمال نمی‌کردند و برای رسیدن به اهداف والای قرآن، مخالفان و حتی دشمنان خود را به راحتی می‌بخشیدند.

وی در ادامه گفت: این رفتار حضرت نیز برگرفته از تعالیم قرآن است. آنجا که حضرت یوسف (ع) پس از تحمل سختی‌های فراوان و فراق پدر و مادر، وقتی برادرانش نزد او آمدند، حضرت فرمود: «قَالَ لَا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ»؛ (امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می‌بخشد؛ و او مهربانترین مهربانان است.) یعنی هرکاری با من کردید، همه را بخشیدم و خدا هم شما را می بخشد، به همین راحتی از همه دشمنی‌های برادرانش گذشت.

چگینی در رابطه با نمونه رفتار رسول خدا (ص) با دشمنانشان، بیان کرد: وقتی در سال هشتم هجری، مکه را فتح کردند و در مقابل کعبه قرار گرفتند، سخنرانی کردند؛ مشرکین نگران بودند که پیامبر (ص) به تلافی این سال‌ها، آنها را مؤاخذه کند، زیرا هم زمانی که پیامبر (ص) در مکه بودند، مشرکان خیلی رسول الله (ص) و مسلمانان را اذیت می‌کردند، و هم زمانی که حضرت به مدینه رفتند، جنگ‌های متعددی از قبیل بدر، احد و خندق میان مسلمانان و مشرکان در گرفت و افراد زیادی کشته و شهید شدند.

وی ادامه داد: مشرکان قریش از این کارنامه سیاه خود خبر داشتند و می‌دانستند که عرب، حتی حاضر است به خاطر قتل یک نفر، جنگ‌های فرسایشی و طولانی مدت انجام دهد، به همین جهت نگران بودند که پیامبر (ص) همه آن‌ها را قصاص کند؛ رسول الله (ص) از آنان پرسید: ای اهالی قریش، فکر می‌کنید من چه تصمیمی درباره شما می‌گیرم؟ مشرکان که دیگر از اخلاق پسندیده پیامبر (ص) خیلی شنیده بودند، گفتند: تصمیم خیری و خوبی می‌گیری ای برادر بخشنده! رسول الله (ص) در پاسخ همان سخنی که حضرت یوسف (ع) به برادرانش گفت، را به مشرکان فرمودند: «لا تثریب علیکم الیوم، اذهبوا فأنتم الطلقاء»؛ (امروز دیگر شما را ملامت و سرزنش نمی کنم؛ بروید که همه شما آزاد شده هستید.)، این رفتار کریمانه پیامبر (ص) موجب شد که اکثر مشرکان آن دوره، اسلام بیاورند و گسترش اسلام در سراسر مناطق جزیرة العرب شدت بیشتری گرفت.

 

صبر و مماشات

وی با اشاره به اینکه نکته دیگری که در سیره پیامبر (ص) قابل رهگیری است، صبر و مماشات حضرت با کسانی است که از جهت رفتاری، همسو با ایشان نبوده‌اند، اظهار کرد: روزی یک اعرابی به مسجد پیامبر (ص) وارد شد. ابتدا در گوشه‌ای ایستاد و نماز خواند، سپس دعایی کرد و بعد ایستاد و ادرار کرد؛ اصحاب پیامبر (ص) بسیار ناراحت شدند و می‌خواستند او را تنبیه کنند، اما رسول الله (ص) حتی اجازه ندادند که اصحاب مانع کار او شوند و وقتی کار اعرابی تمام شد، پیامبر (ص) دستور دادند ظرف آبی بیاورند و آن محل را بشورند. حضرت سپس فرمودند: «إنما بُعِثتم مُیسِّرین ولم تُبعَثوا مُعسِّرین»؛ (ما مبعوث شده‌ایم برای سهل و ساده‌گیری و نه برای سختگیری).

چگینی اظهار کرد: غیر از مسأله سهل و سمحه بودن اسلام، بحث صبر حضرت در این ماجرا قابل الگوگیری است؛ زیرا این اعرابی، مسلمان بوده است و مواجهه پیامبر (ص) با یک مسلمان که اطلاع زیادی به مسائل دینی ندارد، بسیار درس‌آموز است؛ حضرت به جای اینکه برخورد تندی با آن اعرابی داشته باشد که چرا این کار را در مسجد انجام می دهی و او را از مسجد بیرون کنند، اجازه هیچ برخورد تندی به اصحاب نمی‌دهند و اجازه می‌دهند که آن شخص، خودش به اشتباهاتش پی ببرد، در روایات آمده پیامبر (ص) اعرابی را فراخواندند و به او توضیح دادند که مسجد، مکان دعا و نماز و قرائت قرآن است لذا مشاهده می‌کنیم که نهی از منکر پیامبر (ص) کاملاً به صورت فرهنگی و از هرگونه برخورد به دور بوده است.

حفظ کرامت انسانی

پژوهشگر بنیاد بین المللی امامت بیان کرد: موضوع دیگری که در رفتار اجتماعی پیامبر (ص) نمایان است و لازم است جوامع امروزی از آن درس بگیرند، مسئله کرامت انسانی از منظر رسول الله (ص) است؛ پیامبر اکرم (ص) احترام فراوانی برای افراد قائل بودند و در روایتی فرمودند: «المؤمن اعظم حرمة من الکعبة» (حرمت مؤمن بیشتر از کعبه است) البته تصور نشود که حضرت تنها نسبت به مؤمنان این نگاه را داشتند، بلکه حتی نسبت به افرادی که ایمان کاملی نداشتند و یا مسلمان نبودند نیز حضرت به کرامت انسانی پایبند بودند.

وی یادآور شد: در ماجرایی نقل شده یکی از تازه‌مسلمانان، مرتکب گناه فحشا شد و حد اسلام بر او جاری شد و از دنیا رفت وقتی مسلمانان از کنار جنازه او رد می شدند، برخی با انگشت تحقیر و سرزنش به او اشاره می‌کردند و شخصی تعبیر بدی درباره جنازه آن شخص کرد و گفت خدا این حیوان (الاغ) را لعنت کند؛ حضرت وقتی این سخن را شنیدند بسیار ناراحت شدند و فرمودند حق ندارید نسبت به دیگران از این تعابیر استفاده کنید، یعنی پیامبر (ص) حتی نسبت به کسی که برخی موازین شرع را زیر پا گذاشته نیز کمال احترام را قائل است و اجرای قانون اسلام را تنها در محدوده خودش لازم می‌داند و بیش از آن راضی نیستند که بی حرمتی به آن شخص انجام شود.

چگینی افزود: در روایت دیگری نیز بیان شده که حضرت دستور داده بودند وقتی جایی نشسته‌اید و مراسم تشییع جنازه انجام شد، به احترام آن جنازه از جا برخیزید، روزی پیامبر (ص) در جمع صحابه نشسته بودند و جنازه شخص یهودی را تشییع می‌کردند وقتی به نزدیکی حضرت رسیدند، پیامبر (ص) ایستاد و صحابه نیز به احترام جنازه ایستادند. برخی صحابه گفتند: یا رسول الله، اما این جنازه شخصی یهودی بود؟ در واقع صحابه ناراحت شدند که چرا باید احترام غیر مسلمانان را مراعات کرد؛ اما رسول خدا (ص) پاسخ دادند: «ألیست نفسا»؛ (آیا آن یک انسان نیست؟) یعنی حضرت به احترام انسانیت آن شخص، ایستادند و به صحابه آموختند این کرامت انسانی را حفظ کنند و این اقدام پیامبر (ص) الگویی برای صحابه شد و بعد از آن به حفظ کرامت انسانی اهتمام داشتند.

آینده‌نگری

این کارشناس مذهبی با تاکید بر اینکه مراد ما از آینده نگری آن معنای متداول در اذهان عموم نیست، عنوان کرد: پیامبر اکرم(ص) در اواخر سال دهم بعثت، بعد از وفات حضرت ابوطالب و حضرت خدیجه، برای تبلیغ و دعوت به طائف رفتند؛ زیرا مشرکان جرئت بیشتری نسبت به آزار آن حضرت پیدا کردند، از این رو رسول خدا (ص) درصدد استمداد از قبیله ثقیف که در طائف سکونت داشتند برآمدند و می‌خواستند با جلب نظر آنها، پشتیبان تازه‌ای برای پیشرفت دین خویش بدست آورند.

چگینی در ادامه تصریح کرد: بزرگان طائف از یاری پیامبر(ص) سرباز زدند و جوانان شهر را ترغیب کردند که به پیامبر (ص) حمله کنند و آن‌ها نیز شروع به سنگ زدن به پیامبر (ص) کردند، آن چنان که پاهای پیامبر (ص) مجروح شد؛ این ماجرا برای پیامبر (ص) خیلی دشوار بود به گونه‌ای که سال‌ها بعد، وقتی از رسول‌الله (ص) پرسیده شد که سخت‌ترین روزی که بر شما گذشت، چه روزی بود، حضرت فرمود: همان روزی که به طائف رفتم.

وی یادآور شد: حضرت فرمودند: وقتی از طائف بازمی‌گشتم، ناگهان ابری بر روی سرم ظاهر شد، وقتی نگاه کردم دیدم جبرئیل است که ندا سر می دهد: خداوند سخن این قوم را نسبت به شما شنیده است و فرشته ای را امر کرده که هر دستوری بدهی آن را اجرا کند و آن قوم را عذاب کند، اما حضرت راضی به عذاب آن قوم نشدند و فرمودند: «بل أرجو أن یخرج الله من أصلابهم من یعبد الله وحده، لا یشرک به شیئا.»؛ (امید دارم که از نسل این افراد کسانی وجود داشته باشند که خداوند یگانه را بپرستند و مشرک نباشند) این آینده نگری پیامبر (ص) جواب داد و در سال‌های نه چندان دور، مردم طائف مسلمان شدند و این آرزوی پیامبر (ص) محقق شد.

پژوهشگر بنیاد بین المللی امامت، در پایان با بیان اینکه امیدواریم با الگوگیری از حضرت، رفتار اجتماعی خود را اصلاح و جهانیان را با اخلاق نبوی (ص) آشنا کنیم، تاکید کرد: حتی اگر احساس کردیم که در شخص مخالف ما، امکان اصلاح وجود ندارد، اما نباید ناامید شد بلکه باید با آینده نگری، همچنان بر اخلاق اسلامی پایبند بود و امید داشت که روزی ثمره اخلاق صحیح را برداشت خواهیم کرد.

امامزاده های جدید التأسیس!

یکی از سؤالاتی که پیرامون امامزاده‌ها و بقاع متبرکه پرسیده میشود این است که برخی از این اماکن جدیدالتأسیس هستند و افراد مدفون در آنجا، فاصله زیادی از جهت نسب با امام معصوم دارند و برخی از آنان حتی در دوره صفویه، قاجار و حتی جمهوری اسلامی بنا شده اند، بنابراین چه دلیلی بر لزوم تعظیم و بزرگداشت آنان وجود دارد؟

در پاسخ باید گفت تعظیم و احترام امام‌زادگان غیر از وجود شجره نامه، به دو دلیل صورت میپذیرد:
۱. شرافت نسب و انتساب به پیامبر اکرم(ص)
۲. وجاهت عندالله و دارا بودن ملکات نفسانی

در این میان آنچه اهمیت بیشتری دارد، دلیل دوم است. چونکه شرافت نسب به تنهایی بر لزوم تعظیم افراد دلالت ندارد؛ زیرا به تاریخ و تجربه ثابت شده که افرادی از ذریه پیامبر(ص)، از مسیر ایشان منحرف شده و حتی به مخالفت و دشمنی با اهل بیت(ع) پرداختند، ماجرای سادات بنی الحسن و افرادی چون جعفر کذاب گواه بر این ادعا است.
در روایت دیگری از امام صادق(ع) نقل شده:
نسبت ولایتى خود با على بن ابى طالب علیه السلام را از نسبت ولادتى خود با او، بیشتر دوست دارم ؛ چون ولایت او بر من فریضت است و ولادتم از او فَضیلت!
البته توجه به روایتی از رسول الله(ص) که بر احترام سادات ناخلف دلالت دارد، دور از نظر قرار نگیرد.

بنابراین مهمترین دلیل بر تعظیم امام‌زادگان، جایگاه معنوی و صلاحیت نفسانی بوده که آنان را به عنوان اولیاء الهی شناسانده است. در روایت مشهوری که به قرب نوافل شناخته میشود و شیعه و اهل سنت آن را نقل کرده، انسان در اثر مراعات تقوای الهی به درجه ای می رسد که حضور خداوند در همه اعمال و سکنات او هویدا می گردد و هیچ امری بر خلاف رضای معبود انجام نمی دهد. این افراد نشانه هایی از خداوند بر روی زمین هستند تا دلهای خفته را بیدار و قلبهای زنگارزده را جلا دهند. این اولیای الهی دارای مکانتی می گردند که خداوند دعای آنان را مستجاب و خواسته هایشان را برآورده می کند.
چنین افرادی پس از مرگ نیز مورد توجه مؤمنین قرار گرفته و قبر و مدفن آنان، به مکانهایی برای ارتباط بندگان با خداوند تبدیل می شود. این اماکن به عنوان امام‌زاده و بقعه متبرکه شناخته میشود.

نتیجه کلام اینکه اهمیت یک امام‌زاده، فقط به نزدیکی نسب او به امام معصوم نیست بلکه به جایگاه اخلاقی و صلاحیتهای نفسانی او است که بر این اساس، حتی اگر یک امام‌زاده، هزارسال با امام معصوم فاصله داشته باشد اما دارای درجات برجسته اخلاقی باشد، خللی به اعتبار و لزوم احترام او وارد نمی کند.

ترویج ضد اخلاق در صدا و سیما!

چند شب پیش در برنامه دورهمی، مهمان برنامه یک فوتبالیست بود.
در برنامه مطرح شد که ایشان چند سال پیش یک ماشین (پرشیا) را که متعلق به شخص دیگری بود و به صورت امانت دست ایشان بود، فروخته بود!
همچنین گفتند در یک فصل با ۴ باشگاه، قرارداد بستند و پول گرفتند ولی نرفتند. آقای مدیری پرسید: پول را پس دادی؟ گفت: نه، لازم داشتم!
در آخر برنامه سوال شد که اگر پول خیلی زیادی پیدا کنی، به صاحبش برمی‌گردونی؟ خیلی راحت گفت: نه، معلومه که پس نمی‌دهم. چرا باید ادای آدم‌های خوب را دربیاورم؟
جالب این که بعد از هر جواب مورد تشویق بی‌امان حضار قرار گرفت!

و من حیرانم از جماعت سانسورچی و ممیزی صداوسیما که برای پخش صحنه های بی حجاب و میزان غلظت آرایش بازیگران اینقدر از خود سرسختی نشان می دهند و حتی با گلدان و آباژور صحنه نامناسب را ترمیم میکنند، اما چطور اجازه داده چنین بی اخلاقی هایی در رسانه ملی ترویج شود؟!
آیا دایره مسئولیت شما تنها فقه و حلال و حرام احکام است و اخلاق را به عهده بینندگان گذاشته اید؟! و یا اینکه این کارها برای خودتان نیز عادی شده است؟!

چطور میتوان پذیرفت سازمانی که هزینه های میلیاردی برای ترویج اخلاق میکند و صدها ساعت برنامه تولیدی و زنده با حضور کارشناسان مذهبی بر روی آنتن میبرد تا به مردم بیاموزند دزدی بد است، غیبت نکنید، خلف وعده زشت است، امانت دار باشید و... ولی آخر شب در پربیننده ترین برنامه اش یک سلبریتی که الگویی دست نیافتنی برای بسیاری از جوانان است، می آموزد که اگر پول هنگفتی پیدا کردی به دنبال صاحبش نرو؟!
آیا نباید به کارشناسان مدعو بر بخورد که مگر ما مسخره شما هستیم که یک ماه مطلب آماده کنیم که مال حرام خور، عاقبت به شر میشود ولی یک سلبریتی به ظاهر خوشبخت، نشان دهد که مال حرام آنقدر هم داغ و سوزاننده نیست؟!
پدر یک خانواده که فقر و نداری خودش را با لقمه حلال درآوردن و نان بازو اش خوردن، توجیه می کند، چند سال باید تلاش کند که این بدآموزی را از ضمیر ناخودآگاه فرزندش محو کند؟!

به نظر میرسد بهترین پاسخ برای این سوالات این است که اینقدر آقای سانسورچی غرق پیدا کردن چاک های بدن و عریانی های پوست است که حواسش از بی اخلاقی های عریان پرت شده!
آری از او میخواهند تصویر و ظاهر را سانسور کند تا چشم کسی آزرده نشود ولی با صدا و باطن کاری ندارند و نگران قلب و فکر بیننده نیستند!
پس لطفا اینقدر به دنبال مقصر نباشید و نطفه ها را حرام اعلام نکنید که فلانی در این اوضاع کرونا، ماسک و لوازم بهداشتی احتکار کرده!
اینها همه فارغ التحصیلان این دانشگاه بزرگ انسان سازی هستند!